Starzenie się skóry to nieunikniony proces fizjologiczny. Warto jednak wiedzieć, co wpływa na starzenie się skóry i jakie czynniki przyspieszają ten proces, czego unikać, aby jak najbardziej opóźnić pojawienie się zmarszczek oraz jakich składników szukać w preparatach przeciwzmarszczkowych.
Starzenie się skóry jest zjawiskiem wieloczynnikowym. Na proces ten składają się elementy starzenia fizjologicznego oraz starzenia indukowanego działaniem czynników środowiska zewnętrznego, z których do najważniejszych należy ekspozycja na promieniowanie UV oraz palenie papierosów. Fizjologiczne starzenie się obserwowane jest w okolicach ciała niepoddawanych działaniu słońca, np. na pośladkach. Skóra w tych rejonach jest sucha, blada, mniej elastyczna, z drobnymi zmarszczkami. Zarówno naskórek, jak i skóra właściwa wykazują cechy zaniku, zmniejsza się ilość włókien tkanki łącznej – kolagenu typu I i III oraz elastyny. Wzrasta też liczba krzyżujących się włókien kolagenowych. Procesom starzenia podlegają fibroblasty, produkując zwiększoną ilość enzymów degradujących macierz zewnątrzkomórkową. Dochodzi również do szeregu innych procesów biologicznych i biochemicznych, m.in. zmniejszenia regeneracji DNA komórkowego, upośledzenia mechanizmów odpornościowych skóry, inwolucji gruczołów łojowych i potowych, zwiększenia przeznaskórkowej utraty wody, zmniejszenia odporności na urazy oraz osłabienia procesu gojenia się ran.
W pozostałych rejonach ciała obserwować można skutki nakładania się zjawisk starzenia fizjologicznego i starzenia pod wpływem działania czynników środowiskowych, głównie słońca. Skóra podlegająca procesom fotostarzenia jest pogrubiała, z przerostem warstw naskórka i skóry właściwej. Powtarzana ekspozycja na UV prowadzi do rozwoju objawów rogowacenia słonecznego z obecnością nieprawidłowych komórek w naskórku. Zmiany te mogą stanowić punkt wyjścia nowotworów skóry.
Typowe dla fotostarzenia jest występowanie zaburzeń barwnikowych, takich jak plamy soczewicowate i ogniska hipopigmentacji, wynikające z niejednolitego rozkładu melanocytów i ziaren melaniny. W skórze właściwej zmniejsza się ilość włókien kolagenowych oraz dochodzi do nagromadzenia nieprawidłowego materiału elastotycznego (zjawisko elastozy posłonecznej). Współwystępowanie tych czynników prowadzi do utraty elastyczności skóry i powstania zmarszczek.
Uszkodzenie wywołane promieniowaniem ultrafioletowym związane jest z nasileniem syntezy związków o charakterze wolnych rodników, aktywacji cytokin prozapalnych, wzmożonej aktywności metaloproteinaz, enzymów uszkadzających włókna skóry właściwej. Ważnym problemem skóry starzejącej się jest również jej suchość, spowodowana zmniejszeniem produkcji łoju, utratą zdolności wiązania wody w naskórku oraz zmniejszeniem syntezy filagryny, białka odpowiedzialnego za utrzymywanie funkcji barierowych naskórka.
Skóra starzejąca się wymaga podejścia wielodyscyplinarnego. Jego celem jest odwracanie zjawisk zachodzących pod wpływem czasu oraz czynników zewnętrznych. Istotną rolę odgrywa również postępowanie prewencyjne – unikanie ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe, systematyczne stosowanie preparatów fotoprotekcyjnych oraz unikanie palenia tytoniu. Szczególnie intensywnej opieki wymaga skóra z silnie wyrażonymi cechami fotostarzenia. Ścisła współpraca dermatologa i kosmetologa, a także zaangażowanie samego pacjenta są warunkiem osiągnięcia sukcesu terapeutycznego.
Nowoczesne preparaty adresowane dla skóry starzejącej się, zawierające szerokie spektrum składników aktywnych, chronią skórę przed niekorzystnym działaniem czynników zewnętrznych, odżywiają ją, nawilżają, a także usuwają jej powierzchowne warstwy. Składniki te zawieszone są w podłożach, wykorzystujących najbardziej zaawansowane formy nośników substancji czynnych – liposomy, nanosomy, fitosomy, czy oleosomy, zapewniające ich specyficzne i długotrwałe działanie. Bogactwo oferowanych preparatów anti-ageing powoduje, iż często stajemy przed dylematem wyboru odpowiedniego kosmetyku. Aby nie zagubić się w niezrozumiałym gąszczu substancji aktywnych musimy wiedzieć, czego poszukiwać w dobrym preparacie przeciwstarzeniowym.
Alfa-hydroksy-kwasy (AHA):
Substancje te pełnią jedną z głównych ról w pielęgnacji skóry oraz terapii dermatologicznej. Należące do tej grupy kwas glikolowy, mlekowy, czy pirogronowy, nazywane również kwasami owocowymi oddziałują zarówno na naskórek, jak i skórę właściwą. W obrębie naskórka indukują złuszczanie warstwy rogowej oraz stymulują odnowę komórkową, w skórze właściwej zaś pobudzają syntezę kolagenu.
Poli- alfa- hydroksykwasy:
Są grupą alfa-hydroksykwasów nowej generacji, reprezentowaną przez glukonolakton i kwas laktobionowy. Posiadają właściwości AHA, jednocześnie działając silnie nawilżająco. Niewielki wpływ drażniący tych substancji pozwala na ich wykorzystanie w preparatach do skóry wrażliwej oraz przeznaczonych do pielęgnacji okolicy oczu i ust. Silna aktywność antyoksydacyjna wzmacnia działanie przeciwzmarszczkowe i przeciwstarzeniowe kremów pielęgnacyjnych.
Retinoidy
Pochodne witaminy A, pierwotnie wykorzystywane w terapii trądziku, dziś stanowią nierozłączny składnik preparatów przeciwstarzeniowych. Stosowane miejscowo przy występowaniu objawów fotostarzenia, prowadzą do odnowienia struktury skóry właściwej, zwiększenia aktywności fibroblastów i syntezy kolagenu. Związki te regenerują naskórek z cechami zaniku, eliminują uszkodzone keratynocyty, redukują objawy rogowacenia słonecznego, a także mają wpływ na ujednolicenie rozproszenia ziaren melaniny, przeciwdziałając przebarwieniom. Ich aplikacja zapewnia wygładzenie zmarszczek oraz szorstkości skóry, zmniejszenie rumienia i obrzęku, a także liczby teleangiektazji.
Substancje o działaniu antyoksydacyjnym
Są heterogenną grupą aktywnych czynnie substancji. Należą do nich witaminy, minerały, aminokwasy, posiadające wspólną właściwość – zdolność walki z wolnymi rodnikami, odpowiedzialnymi za niszczenie struktury komórek skóry, w szczególności DNA, lipidów i białek. Preparaty kosmetyczne najnowszej generacji, udoskonalane w celu zahamowania i odwrócenia procesów starzenia, zawierają ekstrakty roślinne, między innymi wyciągi z winorośli właściwej (Vitis vinifera), drzewa oliwnego, pomidorów, pomarańczy, zielonej i białej herbaty. Zarówno przy ich stosowaniu miejscowym, jak i doustnym w formie suplementów diety zapewniają działanie antyoksydacyjne na struktury skóry.
Witamina C – silny antyoksydant działający synergistycznie z witaminą E, przywracający skórze napięcie i elastyczność, zabezpieczający ją przed niekorzystnym wpływem promieniowania UV. Hamuje degradację kolagenu i elastyny, indukowaną przez oksydacyjne właściwości wolnych rodników
Pycnogenol – substancja uzyskiwana z kory sosny śródziemnomorskiej, wiążąca się w skórze z kolagenem i elastyną, chroniąc je przed uszkodzeniem indukowanym przez enzymy i wolne rodniki. Pycnogenol poprawia krążenie krwi w naczyniach skóry, zwiększając transport tlenu i substancji odżywczych do komórek, zmniejsza stężenie mediatorów stanu zapalnego, przeciwdziała również indukowanemu przez promieniowanie ultrafioletowe działaniu stresu oksydacyjnego.
Kwas ursolowy – izolowany z roślin, stosowany jest jako składnik olejków i kremów rewitalizujących skórę. Przeciwdziała uszkodzeniom komórek, hamuje elastazę, enzym indukowany przez promieniowanie ultrafioletowe, odpowiedzialny za zjawisko elastozy w skórze właściwej i formowanie zmarszczek. Stymuluje również syntezę kolagenu oraz ceramidów w skórze starzejącej się.
Izoflawony roślinne (fitoestrogeny) – Fitoestrogeny naśladują działanie estrogenów, szczególnie ich właściwości antyoksydacyjne i immunostymulujące. Ponadto indukują produkcję nowych białek strukturalnych przez fibroblasty. Fitoestrogeny, w szczególności izoflawony sojowe stymulują podziały komórkowe w naskórku oraz wykazują protekcyjny efekt na kolagen i elastynę, chroniąc je przed rozpadem enzymatycznym.
Koenzym Q – stymuluje komórki do lepszego wykorzystania tlenu. Jest naturalnym składnikiem syntetyzowanym przez komórki ludzkie, jednak produkcja tego związku zmniejsza się wraz z wiekiem. Dlatego niezwykle ważna jest jego miejscowa suplementacja w preparatach przeciwstarzeniowych. Z uwagi na swoje złożone działanie nazywany jest także eliksirem młodości, chroniąc komórki skóry przed niedotlenieniem, pobudzając ich metabolizm i regenerację. Zapobiega uszkodzeniu komórek, zmniejsza poziom oksydacji po naświetlaniu promieniami UV. Produkty pielęgnacyjne zawierające koenzym Q chronią skórę przed zanieczyszczeniami środowiska i wolnymi rodnikami, zwiększają zdolności obronne naskórka, pobudzają regenerację skóry, zmniejszają zmarszczki oraz zwiększają jędrność skóry.
Kwas liponowy – związek o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, częsty składnik preparatów kosmetycznych, przeznaczonych dla osób szczególnie narażonych na powstawanie objawów przedwczesnego starzenia, m.in. palaczy papierosów oraz osób intensywnie korzystających ze słońca. Efekt antyoksydacyjny kwasu liponowego wiąże się ze zdolnością wymiatania wolnych rodników, chelatowania jonów metali oraz synergistycznego działania z innymi związkami o działaniu antyoksydancyjnym, np. witaminą C, witaminą E, koenzymem Q, czy glutationem.
Resveratorol – naturalny polifenol uzyskiwany z roślin, np. czerwonych grejpfrutów i rdestu japońskiego (Polygonum cuspidatum). Właściwości przeciwstarzeniowe tej substancji wynikają m.in. ze zdolności chelatowania jonów żelaza i miedzi, które katalizują reakcje powstawania wolnych rodników. In vitro związek ten stymuluje proliferację komórkową, syntezę kolagenu, hamuje działanie enzymów proteolitycznych degradujących białka i macierz zewnątrzkomórkową. Posiada również właściwości filtrów chroniących przed promieniowaniem UV.
Tauryna – organiczny związek chemiczny z grupy aminokwasów. Jej działanie przeciwstarzeniowe wynika ze zdolności ochrony błon biologicznych przed ich niszczeniem przez wolne rodniki tlenowe.
Ekstrakty roślinne – Rośliny są bogatym źródłem aktywnych składników, wykorzystywanych w kosmetologii. Szczególnym działaniem przeciwstarzeniowym i przeciwzmarszczkowym charakteryzują się oleje roślinne bogate w trójglicerydy, witaminy i fitosterole. W preparatach anti-ageing zastosowanie znalazły m.in. olej jojoba, masło karite, olej ze słodkich migdałów, ziaren pszenicy, brzoskwiń, ogórecznika lekarskiego, czy orzeszków Macadamia. Olej łubinowy chroni DNA komórkowe przed działaniem oksydacyjnym wolnych rodników oraz hamuje działanie enzymów degradujących elastynę.
Pielęgnacja skóry starzejącej się w różnym wieku
Program pielęgnacji skóry starzejącej się powinien być dostosowany do jej indywidualnych potrzeb, różnych w kolejnych dekadach życia. Zrozumienie procesów fizjologicznych zachodzących w skórze w poszczególnych okresach umożliwia opracowanie zasad pielęgnacji, które zmieniają się wraz z wiekiem. Należy pamiętać, że każdy moment, bez względu na stopień zaawansowania procesów starzenia, jest odpowiedni, by podjąć trud poprawy kondycji skóry. Stosując odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne oraz korzystając z propozycji, jakie oferuje nowoczesna dermatologia estetyczna coraz częściej udaje się odwrócić kierunek ruchu wskazówek zegara biologicznego.
3. dekada życia
W tym okresie większość kobiet zauważa pierwsze oznaki starzenia się skóry. Skóra zaczyna wykazywać dyskretne objawy suchości, może tracić swój naturalny młodzieńczy blask, pojawiają się pierwsze zmarszczki mimiczne, nierówny koloryt i przebarwienia posłoneczne. Zmiany te są szczególnie widoczne u osób, które w trakcie ostatnich kilku – kilkunastu lat korzystały intensywnie z promieni słonecznych lub sztucznych źródeł promieniowania ultrfioletowego w solariach.
Zasady pielęgnacji:
Ochrona przeciwsłoneczna powinna być codziennym rytuałem. Stosowanie preparatów fotoprotekcyjnych zapewnia ochronę przed dalszym postępem uszkodzenia struktur skóry, indukowanym przez światło słoneczne oraz występowaniem zmian barwnikowych. Kosmetyki powinny zawierać filtry chroniące przez szerokim spektrum promieniowania, obejmującym zarówno UVB, odpowiedzialne za oparzenia słoneczne oraz UVA, które indukuje procesy fotostarzenia i rozwój nowotworów skóry.
Preparaty nawilżające wykorzystujące nowoczesne technologie anti-aging zapewniają prawidłowe uwodnienie oraz odnowę skóry zniszczonej przez czynniki środowiskowe.
Antyoksydanty są najlepszą metodą walki z uszkodzeniami wywołanymi dzianiem czynników środowiskowych, np. paleniem tytoniu, czy zanieczyszczeniami powietrza. W kremach do codziennej pielęgnacji i preparatach o typie serum należy poszukiwać takich substancji jak idebenon, amino-peptydy, ekstrakt z zielonej herbaty, koenzym Q10, witamina C, czy witamina E.
4. dekada życia
Objawy starzenia w tej dekadzie związane są ze zmianami zachodzącymi w organizmie kobiety w okresie przedmenopauzalnym. Zwolnieniu ulega odnowa komórkowa, zaczynają zanikać włókna kolagenowe i elastylowe. Skóra staje się sucha, matowa, traci dotychczasowe napięcie. Wokół oczu i ust pojawiają się zmarszczki mimiczne, widoczne również w spoczynku. Bardziej wyrażone stają się objawy fotostarzenia – zmiany hiperpigmentacyjne oraz nierówny koloryt skóry.
Zasady pielęgnacji:
Jedną z naczelnych zasad codziennej pielęgnacji skóry pozostaje ochrona przeciwsłoneczna. Kupując nowy krem pielęgnacyjny lub fluid kryjący należy zwracać uwagę na obecność filtrów słonecznych o wskaźniku fotoprotekcji SPF minimum 15. W okresie intensywnego nasłonecznienia zaleca się preparaty zapewniające jeszcze większą ochronę przeciw promieniowaniu UV.
Do oczyszczania skóry należy wybierać preparaty niezawierające mydła, skutecznie myjące skórę bez jednoczesnego wpływu na utratę jej nawilżenia. Mydła kostkowe mogą powodować wysuszenie skóry, a zatem ich stosowanie nie jest zalecane w przypadku skóry starzejącej się.
Substancje nawilżające nadal odgrywają kluczową rolę w pielęgnacji, chroniąc skórę przed oznakami upływającego czasu. Ważnym składnikiem kremów o działaniu nawilżającym jest kwas hialuronowy, związek, występujący naturalnie w skórze ludzkiej, posiadający unikalne właściwości wiązania cząsteczek wody, zapewniając prawidłowe uwodnienie skóry. Preparaty pielęgnacyjne powinny zawierać również antyoksydany, które z jednej strony zapewniają działanie prewencyjne, chroniąc przed postępem procesów starzenia, z drugiej odwracają skutki upływającego czasu, zapewniając poprawę kondycji skóry i redukcję istniejących zmarszczek.
Kremy pod oczy powinny zawierać substancje nawilżające oraz retinol, wpływający na przebudowę kolagenu, naprawę uszkodzeń posłonecznych oraz redukcję zmarszczek. Substancje złuszczające, alfa i beta-hydroksykwasy, mają zasadnicze znaczenie w poprawie procesów odnowy naskórka, zmniejszeniu nasilenia objawów rogowacenia słonecznego, redukcji plam barwnikowych, zmarszczek i powierzchownych blizn zanikowych. Przywracają skórze jej witalność i blask. W niskich stężeniach dostępne są w preparatach do codziennej pielęgnacji, między innymi preparatach do demakijażu, tonikach oraz kremach. Ich stosowanie umożliwia stopniową poprawę kondycji skóry, bez konieczności rezygnacji z codziennej aktywności. Inną opcją jest stosowanie peelingów mechanicznych, jednak ich nieumiejętne i zbyt agresywne stosowanie może prowadzić do wystąpienia podrażnień mechanicznych.
5. dekada życia
W tym okresie następuje utrwalenie i nasilenie procesów prowadzących do starzenia się skóry. Spadek poziomu estrogenów w okresie okołomenopauzalnym wiąże się z inwolucją gruczołów łojowych, prowadząc do zmniejszenia produkcji łoju. W rezultacie skóra staje się jeszcze bardziej sucha, traci blask i witalność. Zwiększa się również jej urażalność, zmniejsza zaś wydolność procesów regeneracji i gojenia. Skóra staje się bardziej wrażliwa i może ulegać podrażnieniom pod wpływem aplikowanych kosmetyków przeciwstarzeniowych. Obserwuje się również spadek elastyczności skóry, szczególnie wokół oczu na szyi. Zmarszczki ulegają pogłębieniu.
Wymagania pielęgnacyjne:
Codziennym elementem pielęgnacji są kremy przeciwzmarszczkowe o właściwościach ujędrniających, odżywczych i nawilżających. Powinny zawierać takie substancje czynne, jak retinol, stymulujący proces odnawiania komórek w naskórku, kolagen, tworzący na powierzchni skóry warstwę ochronną, utrudniając parowanie wody, co zapewnia lepsze nawilżenie skóry, koenzym Q o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, czy kwas hialuronowy o działaniu silnie nawilżającym. Niezwykle ważny jest również dobór odpowiedniego kremu do pielęgnacji delikatnej okolicy oczu, zapewniającego działanie lifitingujące, spłycającego zmarszczki i redukującego obrzęki. Toniki nawilżające, mleczka do demakijażu oraz maseczki ujędrniające i przeciwzmarszczkowe są istotnym uzupełnieniem codziennej pielęgnacji skóry starzejącej się.
6. dekada życia
Wraz z upływem czasu zmarszczki stają się głębsze i wyraźniejsze. Twarz traci naturalny owal z uwagi na zmniejszenie objętości skóry i tkanki podskórnej. Efekt działania sił grawitacyjnych jest szczególnie widoczny w miejscach, gdzie pojawia się nadmiar skóry – na powiekach i szyi. Rysy twarzy zaostrzają się, a zaokrąglenie policzków, będące symbolem młodości i witalności zanika. Produkty do pielęgnacji są ważnym elementem profilaktyki przeciwstarzeniowej, jednak w tym okresie ich siła działania jest zbyt mała, by wygrać z oddziaływaniem przemijającego czasu. Przywrócenie młodszego i atrakcyjniejszego wyglądu wymaga zastosowania bardziej zaawansowanych metod, takich jak zabiegi dermatologii estetycznej, czy chirurgii plastycznej. Głębokie bruzdy i zmarszczki wymagają zastosowania wypełniaczy zawierających kwas hialuronowy, zaś utrwalone zmarszczki mimiczne mogą ulec częściowemu spłyceniu i wygładzeniu dzięki zastosowaniu iniekcji toksyny botulinowej.
Dr n. med. Magdalena Kiedrowicz
Lekarz, asystent w Klinice Chorób Skórnych i Wenerycznych PUM w Szczecinie,
Pani Doktor związana jest z Gabinetem Dermatologii Estetycznej „Laser Clinic” w Szczecinie.