W Chinach istnieje legenda, która wyjaśnia na swój sposób jak powstał wachlarz. Piękna Kan-Si, córka pewnego mandaryna, onegdaj brała udział w święcie pochodni. Wszystkie damy i ona sama miały zakryte twarze małymi maskami. Młoda Kan-Ji, nieprzeciętnej urody, nie potrafiła sobie poradzić z gorącem, który odczuwała. Nie mogła ujawnić swojego oblicza. Wobec tego bardzo szybko zaczęła się wachlować maską, co powodowało przyjemny chłód, a zarazem nikt nie mógł zobaczyć jej boskiej twarzy. Inne panie (a były ich 10.000) pojęły wlot zalety metody córki mandaryna i już wkrótce cały bal używał masek jako wachlarzy.
Towar wszechczasów
Niektórzy dawni autorzy uważali, że już nasza matka Ewa musiała używać wachlarzy. Albo inaczej: Wachlowała się szerokimi liściami drzew. Za to z całą pewnością ochładzali się tak starożytni Egipcjanie, mieszkańcy Półwyspu Indyjskiego i Chińczycy.
Wiele wieków minęło zanim wachlarz przybrał tą formę, którą znamy z Hiszpanii. Istniał przez tysiąclecia jako przedmiot oczywiście powszechnego użytku, lecz o kształcie otwartym. Na początku XV wieku naszej ery, wersja „harmonijkowa” opuściła swój kraj macierzysty – Koreę – i poprzez Chiny trafiła do Europy. Od tej pory wachlarz kroczył zwycięsko przez wszystkie dwory, pałace, był zaczątkiem wieluset romansów i …pojedynków (oczywiście o damy, które wachlarzem dały znak przychylności innemu kawalerowi).
Wiek XVII i XVIII uchodzą za złote stulecia dla tej drobnostki. Stała się królową salonów, symbolem kokieterii bez względu na porę roku. Na dworze Ludwika XIV, gdzie miano na względzie miłość i dobre obyczaje, wachlarz zajaśniał nowym blaskiem. Na większości ówczesnych abanico były skopiowane sceny rodzajowe z obrazów wielkich mistrzów – alegorie cnót, sielanki, pojedynki rycerskie. Zdobiły je nadto złoto i szlachetne kamienie.
Z biegiem czasu wachlarze przestawiały także aktualne wydarzenia polityczne, jak hiszpańskie abanico z czasów wojen napoleońskich o żołnierzach francuskich walczących przeciwko ludowi Madrytu w 1808 roku.
Wachlarz od środka
Są różne rodzaje wachlarzy: damy zamężnej, panny i mężczyzny; są wachlarze domowe, poranne, letnie, zimowe; jako dodatek do stroju, na spacer, na wesele, do ogrodu , abanicos z sekretnym kodem, etc. etc.
Typowe abanico składa się z trzech części: szkieletu, który może być z kości słoniowej, masy perłowej lub drewna; kółeczka do eleganckiego trzymania i elementu najważniejszego: tzw. kraju albo pejzażu. Nań nanosi się efektowne scenki rodzajowe (i nie tylko). Robi się go z papieru lub z koronki.
Bardzo ciekawy zbiór wachlarzy, dzięki któremu łatwo się zorientować w tendencjach jego zdobienia, posiada madryckie Muzeum Miejskie. Osiemnastwieczne pejzaże z wachlarzy, to np. widok Akademii, gdzie uczeni dyskutują o najnowszych odkryciach, a towarzyszą im pomoce naukowe – globusy, szkielety zwierząt i ludzi, mapy. Na innym odnajdujemy wspaniały galeon, przycumowany do …pomostu pałacowego. Wydaje się, że za chwilę odpłynie w daleki rejs i czeka tylko na ostatnie polecenia dostojnych gospodarzy. Albo scena z abanico z 1860 roku, zwanego „Poddanie się Tetuanu”: hiszpańska para królewska przyjmuje hołd od arabskich mieszczan, to z jednej strony, a z drugiej już nie ma poliyki, tylka wiejska sielanka.
Za jaką cenę?
Produkcja wachlarzy to od wieków poważna gałąź przemysłu w Hiszpanii. W wielu miastach i miasteczkach, a zwaszcza w Walencji są warsztaty tylko tym się parające. Czasem przygotowują wyłącznie szkielety, aby wysłać je do innych manufaktur, gdzie dokłada się pejzaże. Zresztą nie ma bardziej tradycyjnego prezentu z Hiszpanii od abanico. Kosztują one od 100 peset do … A to już zależy, czy życzymy sobie abanico z koci słoniowej i malunkiem na koronce, czy na papierze, czy…. Scenki są tradycyjne i nowe. Na przykład dużo sprzedaje się wachlarzy z motywami roślinnymi. Powiedzmy więc, że na porządne, eleganckie abanico nie można żałować tych marnych 1000 peset… Gdy jednak chcemy wachlarz do codziennego użytku, ot dajmy na to, na corridzie, kupmy też trwałe, ale bardzo tanie abanico papierowe ze szkieletem z masy sztucznej. Tak radzą same Hiszpanki.
„Nie kokietuj tamtej! ”
W Hiszpanii, a zwłaszcza w Andaluzji, powstał specjalny język wachlarzy dla komunikowania się między kochankami. Każdemu ruchowi abanico został przyporządkowany jeden znak alfabetu. Mniej skomplikowany jest inny system, wystarczający, aby nawiązywać amory lub karcić kochanka:
Przystawić zwinięte abanico do ust – Nie zwracaj na mnie uwagi
Wachlować się bardzo powoli – Jesteś mi obojętny
Przejechać palcem po poszczególnych „palikach” szkieletu – Musimy porozmawiać
Zamknąć wachlarz z włosem z grzywki – Nie zapomnij o mnie
Wachlować się z lewej ręki – Nie kokietuj tamtej!
Wyjść na balkon, wachlując się – Przyjdę wkrótce
Wejść na salę, zamykając abanico – Dziś nie przyjdę
Hiszpania to zdaje się jedyne miejsce w Europie, gdzie używanie wachlarza nie wyszło z mody i co najważniejsze stało się elementem tradycji.