Łupież zwykły jest jednym z najczęstszych schorzeń, występuje u około 50% ludzi rasy białej na świecie, głównie mężczyzn między 20 a 40 rokiem życia. Jego objawem są drobne łuski na owłosionej skórze głowy. Może mieć różne nasilenie – od ledwo zauważalnego drobnopłatowego złuszczania aż do powstania nawarstwionych, grubych, tłustych łusek. Łuski mogą mieć kolor biały lub szary, a przy towarzyszącym łojotoku, nawet żółtawy.
Fizjologicznie martwe komórki naskórka ulegają regularnemu złuszczaniu, nie tworząc widocznych skupisk na powierzchni skóry. Łupież powstaje w wyniku przyspieszonej proliferacji komórek warstwy podstawnej i, co za tym idzie, przyspieszonego przechodzenia większej ilości komórek do warstwy rogowej z zachowanymi resztkowymi jądrami, co w obrazie histopatologicznym widoczne jest pod postacią parakeratozy. Złuszczające się komórki wykazują tendencję do gromadzenia się w większe skupiska. Zmianom tym może towarzyszyć wyraźny stan zapalny objawiający się zaczerwienieniem, sączeniem, połączonym ze świądem, czasem bardzo uporczywym. Objawy te wskazują na rozwijające się łojotokowe zapalenie skóry, które nieleczone może doprowadzić do znacznego przerzedzenia włosów.
Czynnikiem etiologicznym łupieżu i łojotokowego zapalenia skóry jest najprawdopodobniej grzyb drożdżopodobny – Malessezia furfur. Jego obecność stwierdza się u około 46% osób z normalną skórą głowy, u 74% osób z łupieżem i aż u 83% osób z łojotokowym zapaleniem skóry głowy. Objawy chorobowe zwykle ustępują po zastosowaniu leków przeciwgrzybiczych.
Malessezia furfur stanowią składnik normalnej mikroflory skóry i mieszków włosowych, zwłaszcza w okolicach o zwiększonej ilości lipidów. W sprzyjających warunkach, takich jak wysoka temperatura i wilgotność powietrza, łojotok, nadmierna potliwość oraz immunosupresja dochodzi do wzrostu ich proliferacji. Największą liczbę Malessezia furfur stwierdza się w okolicach łojotokowych, czyli na owłosionej skórze głowy, twarzy i górnej części tułowia. Część badaczy uważa, że czynnikiem sprzyjającym rozwojowi M. furfur jest zaleganie łoju na powierzchni skóry. U osób z łojotokowym zapaleniem skóry stwierdzano zmiany w składzie lipidów powierzchniowych: zmniejszenie stężenia wolnych kwasów tłuszczowych oraz zwiększenie stężenia trójglicerydów.
Duże znaczenie mają również czynniki hormonalne, które wpływają bezpośrednio na produkcję łoju. U osób z łojotokowym zapaleniem skóry wykazano większe stężenie lipidów skóry. Za rozwój gruczołów łojowych odpowiedzialne są androgeny i dlatego nie obserwujemy łojotokowego zapalenia skóry u dzieci między 1-12 rokiem życia. Hormonalnie zależne zmiany w składzie łoju mogą być czynnikiem sprzyjającym nadmiernemu rozwojowi Malessezia furfur.
Jednak dokładny mechanizm powstawania łupieżu nie został do końca wyjaśniony.
Nie wiadomo, czy zaburzenia w wydzielaniu łoju są przyczyną sprzyjającą rozwojowi Malessezia furfur, czy skutkiem. Przyspieszona proliferacja keratynocytów może być wywołana drażniącym działaniem metabolitów grzyba (lipaza, peroksydaza). Również mechanizmy immunologiczne mogą wpływać na przyspieszenie proliferacji i powstanie stanu zapalnego.
Osoby cierpiące na łojotok często myją włosy. Należy pamiętać o tym, że nie wszystkie szampony mogą być stosowane codziennie. Częstym błędem jest używanie codziennie silnych szamponów odtłuszczających i przeciwłupieżowych, które zawierają silnie wysuszające substancje. W efekcie doprowadza to do przesuszenia skóry i włosów oraz do powstania łupieżu suchego. U osób ze skórą szczególnie wrażliwą na środki myjące mogą powstawać podrażnienia objawiające się świądem, stanem zapalnym, nadmiernym złuszczaniem, powstawaniem rumienia, a nawet zmian sączących. Dlatego lecznicze szampony przeciwłupieżowe stosuje się zwykle 2 – 3 razy w tygodniu, naprzemiennie z łagodnymi szamponami przeznaczonymi do codziennej pielęgnacji.
W leczeniu łupieżu o niewielkim nasileniu zwykle wystarcza stosowanie leczniczych szamponów przeciwgrzybiczych i przeciwłupieżowych. W leczeniu bardziej nasilonych zmian łojotokowego zapalenia skóry konieczne jest stosowanie oprócz szamponów leczniczych również preparatów przeciwgrzybiczych, przeciwłojotokowych i złuszczających.
W szczególnie opornych na leczenie zewnętrzne przypadkach wskazane jest doustne podawanie ketokonazolu, który uważany jest za najbardziej skuteczny z leków imidazolowych.
Autorka: Dr n.med. Anna Pura-Rynasiewicz
